ΑΡΧΕΤΥΠΙΚΕΣ ΑΞΙΕΣ

Μία από τις πιο σημαντικές μας αξίες είναι η αλήθεια. Όλες οι πράξεις θεμελιώδους δημιουργικότητας με κάποιο τρόπο επιχειρούν να εκφράσουν κάποια υπερβατική αλήθεια - η οποία είναι επίσης μια συνηθισμένη πλευρά ενός αρχέτυπου.

     Η πραγματικότητα αποτελείται τόσο από το υπερβατικό (δυνητικό) όσο και από το έμφυτο (προφανές). Η δημιουργικότητά μας επιχειρεί να εκφράσει το υπερβατικό σε έκδηλη μορφή, αλλά ποτέ δεν το επιτυγχάνει αρκετά.

     Η έκφραση λειτουργεί σε βάρος της αλήθειας. Ακόμα και οι επιστημονικοί νόμοι μας δεν εκφράζουν τέλεια αρχετυπική αλήθεια, ολόκληρη την αλήθεια.

     Γνωρίζοντας ότι ένας από τους στόχους της δημιουργικότητας είναι να εκδηλώσει την αληθινή αλήθεια (άσχετα με το πόσο ατελώς), μπορούμε να κατανοήσουμε την έμφαση σε μια δημιουργική πράξη που αποδίδει ένα απτό προϊόν. Αυτό το προϊόν επιτρέπει στον δημιουργό να μοιραστεί την αλήθεια που έχει ανακαλύψει με τον εξωτερικό κόσμο, ο οποίος είναι συνήθως μέρος του δημιουργικού εγχειρήματος. Αυτό ισχύει και για την εσωτερική δημιουργικότητα επίσης. Ο Γκάντι είπε: «Η ζωή μου είναι το μήνυμά μου».

     Έχοντας κατά νου την ιδέα της αξίας της αλήθειας για μια πράξη δημιουργικότητας, αρχίζουμε να κατανοούμε πώς κρίνουμε μια συγκεκριμένη πράξη ως δημιουργική και μια άλλη όχι. Δημιουργικές πράξεις είναι εκείνες στις οποίες νιώθουμε μια αξία αλήθειας, όπου τα αρχετυπικά θέματα εκπροσωπούνται καλά, αν και σε ορισμένες περιπτώσεις (όπως στην περίπτωση του ηλιοκεντρικού συστήματος του Κοπέρνικου ή της αξιόλογης ιμπρεσιονιστικής τέχνης του Βαν Γκογκ), αυτή η αναγνώριση της αξίας της αλήθειας μπορεί να πάρει πολύ χρόνο.

     Μερικές φορές ένας συγκεκριμένος καλλιτέχνης έχει τόσο μεγάλη επιτυχία στην απεικόνιση ενός αρχετυπικού θέματος, η αξία της αλήθειας της δημιουργικής του έκφρασης να είναι τόσο αυθεντική, ώστε η τέχνη γίνεται αθάνατη. Τα έργα του Σαίξπηρ μας αγγίζουν ακόμα και σήμερα (όπως θα συμβαίνει και χιλιετίες μετά από σήμερα) λόγω της αριστοτεχνικής εξερεύνησης των αρχετυπικών θεμάτων. «Αλήθεια είναι αυτό που αγγίζει την καρδιά», είπε ο μυθιστοριογράφος William Faulkner.

     Η δημιουργική αλήθεια μπορεί να μην έρχεται με τελειότητα, αλλά έρχεται με ομορφιά. Ο ποιητής John Keats είπε: «Η αλήθεια είναι ομορφιά, η ομορφιά είναι αλήθεια». Ένας άλλος ποιητής, ο Rabindranath Tagore, έγραψε: «Η ομορφιά είναι το χαμόγελο της αλήθειας όταν αυτή βλέπει το πρόσωπό της σε έναν τέλειο καθρέφτη». Εάν η αυθεντικότητα μιας δημιουργικής ενόρασης δεν μπορεί να κριθεί από την αξία της αλήθειας της, που είναι σίγουρο ότι είναι σχετική, μπορεί τουλάχιστον να κριθεί από την ομορφιά της.

     Καθ’ όλη την διάρκεια της ιστορίας το ανθρώπινο είδος έχει αναγνωρίσει τη δύναμη της ομορφιάς στις δημιουργικές πράξεις. Αλλά τι είναι η ομορφιά; Ποιος το κρίνει; Μερικοί συγγραφείς προσπαθούν να βρουν πνευματικές, συναισθηματικές ή κοινωνικοπολιτισμικές αιτίες για την αισθητική εμπειρία. Μερικοί λένε ότι η ομορφιά βιώνεται διανοητικά, βλέποντας τάξη και αρμονία, όπου διαφορετικά θα  κυριαρχούσε το χάος. Ωστόσο, είναι μια αλήθεια ότι η ομορφιά είναι στα μάτια του θεατή, του δημιουργικού ατόμου.

Η ηθική, το είδος της φιλοσοφίας που επιδιώκει να κάνει τη διάκριση μεταξύ του καλού και του κακού, έχει υπάρξει ένα σοβαρό θέμα για το ανθρώπινο είδος από την αρχαιότητα. Γενικά, η ηθική συνταγή που προσφέρουν τα περισσότερα θρησκευτικά συστήματα καταλήγει στο εξής: Κάνε καλό στους άλλους. Το πρόβλημα εδώ είναι ότι δεν είναι πάντα εύκολο να αποφασίσουμε τι είναι «καλό». Ο ορισμός εξαρτάται από τις περιστάσεις, πράγμα που σημαίνει ότι η αρετή θα απαιτήσει τουλάχιστον από την πλευρά μας καταστατική δημιουργικότητα. Στην καλύτερη περίπτωση, η ανακάλυψη μιας αρετής σύμφωνα με την οποία θα ζήσουμε είναι το ταξίδι του ήρωα. Όταν συνειδητοποιήσουμε ότι ο ήρωας είναι στην πραγματικότητα ένα αρχέτυπο για το οποίο μπορούμε να κάνουμε μόνο νοητικές αναπαραστάσεις – το οποίο δεν μπορεί να είναι πλήρες - βρίσκουμε υποστήριξη για την ιδέα ότι υπάρχει πάντα η ανάγκη για δημιουργικότητα στην αναζήτηση της ηθικής σύμφωνα με την οποία θα ζήσουμε, και προσωπική και κοινωνική.

     Μαζί με το αρχέτυπο του ήρωα, η κοινωνική ηθική πρέπει επίσης να εξυπηρετεί το αρχέτυπο του σοφού γέρου: ο καθένας πρέπει να έχει την ευκαιρία να εξερευνήσει και να εκπληρώσει την ανθρώπινη δυνατότητα του για γνώση.

     Ένας λόγος που έχουμε μείνει πίσω στο να εκδηλώσουμε δικαιοσύνη ακόμη και στις δημοκρατίες είναι ότι προσπαθούμε να το κάνουμε μέσω νόμων που στοχεύουν στην επίλυση προβλημάτων, αντί να είναι πραγματικά δημιουργικοί. Στην Αμερική σήμερα, μέσα από τέτοια κινήματα όπως η Κατάλυψη της Wall Street, η δικαιοσύνη απαιτεί να έχουν όλοι την ευκαιρία να εκπληρώσουν το Αμερικανικό όνειρο. Αυτό μπορεί να φαίνεται απίστευτα ιδεαλιστικό μέχρι να συνειδητοποιήσετε ότι η «ανθρώπινη δυνατότητα» και το «Αμερικανικό όνειρο» πρέπει να ορίζονται όχι μόνον σε σχέση με την άνεση των υλικών αλλά και σε σχέση με το νόημα. Αυτός ο νέος ορισμός της αφθονίας θα απαιτήσει μια νέα οικονομία και ως εκ τούτου πολύ δημιουργικότητα από μόνος του.

(Απόσπασμα από την 6η συνάντηση του σεμιναρίου «Κβαντική Δημιουργικότητα».)