ΑΛΛΑ ΕΙΜΑΣΤΕ ΣΤ’ ΑΛΗΘΕΙΑ ΣΟΦΟΙ;

Μάθαμε να ανάβουμε τη φωτιά και ενεργήσαμε θεωρώντας σαν δεδομένο ότι μπορούμε επίσης να τη σβήσουμε. Είναι όμως δικαιολογημένη αυτή η εμπιστοσύνη; Οι δυνάμεις που έχουμε προκαλέσει είναι όλες φωτιές του ενός ή του άλλου είδους - δυναμικές διεργασίες στη φύση που καταλύουμε και στη συνέχεια ελπίζουμε να τις ελέγξουμε. Πιστεύουμε ότι έχουμε δαμάσει αυτές τις φωτιές του Προμηθέα, ότι δεν μπορούμε μόνο να τις δημιουργήσουμε αλλά και να τις σβήσουμε κατά βούληση. Ωστόσο, ορισμένες από τις φωτιές που έχουμε προκαλέσει, κατά καιρούς ξεφεύγουν από τον έλεγχο μας. Κάποιες, όπως ένα ιδιοφυές τζίνι που βγήκε από το μπουκάλι, αποκτούν δική τους ζωή και θέληση. Δρουν με απρόβλεπτους τρόπους, καταστρέφοντας αντί να δημιουργούν ζωή και βιότοπους. Έτσι συμπεριφέρθηκε η δύναμη που απελευθερώσαμε με την εφεύρεση της πυρίτιδας, και έτσι συμπεριφέρονται σήμερα οι περισσότερες τεχνολογίες μας που βασίζονται στα ορυκτά καύσιμα. Όπως μας δίδαξαν η Χιροσίμα, το Τσερνομπίλ και, πιο πρόσφατα, η Φουκουσίμα, το τζίνι που αφήσαμε να βγει από τον πυρήνα του ατόμου είναι πιο ισχυρό και πιο δύσκολο να δαμαστεί από όλα τα άλλα. Τα ρομπότ, οι υπολογιστές και οι μυριάδες νέες τεχνολογίες αυτοματοποίησης και επικοινωνίας που έχουμε επινοήσει μπορεί να αποδειχθεί ότι δεν μπορούν επίσης να εξημερωθούν αξιόπιστα.

     Όλα αυτά θα πρέπει να μας προβληματίσουν. Όταν η γραμμή του Homo διακλαδώθηκε από τους ανώτερους πιθήκους πριν από περίπου 5 εκατομμύρια χρόνια, το είδος μας - και με τη χερσαία φύση του - πήρε ένα ρίσκο. Έθεσε σε κίνδυνο την επιβίωσή του. Ένα ευφυές είδος δεν είναι απαραίτητα μια εξελικτική επιτυχία, που αναπαράγεται και βελτιώνει το περιβάλλον του. Μπορεί επίσης να είναι μια οικολογική καταστροφή, υποβαθμίζοντας το περιβάλλο
ν του και απειλώντας τη δική του επιβίωση. Αν η ανθρώπινη νοημοσύνη κατέληγε σε φιάσκο, η έξοδος του είδους μας θα μπορούσε να πυροδοτήσει μια "πυρκαγιά" που θα κατέστρεφε τον βιότοπο για όλες τις ανώτερες μορφές ζωής στον πλανήτη. Το στοίχημα για τη νοημοσύνη είναι το μεγαλύτερο στοίχημα που έχει αναλάβει ποτέ η βιόσφαιρα.

     Αν και το αποτέλεσμα ήταν αμφίβολο για εκατομμύρια χρόνια, στο διάστημα της καταγεγραμμένης ιστορίας το στοίχημα φαίνεται να έχει αποδώσει. Μήπως όμως αυτή η ιστορική περίοδος φτάνει τώρα στο τέλος της; Το να οραματιζόμαστε την εξαφάνιση του είδους μας δεν είναι καθόλου τραβηγμένο: αλλού στο σύμπαν, ευφυή είδη μπορεί να έχουν εξαφανιστεί λίγο καιρό αφότου έγιναν κυρίαρχα. Η νοημοσύνη, άλλωστε, είναι μία από τις πολλές απαντήσεις που μπορεί να προσφέρει η εξέλιξη στον μεγάλο χορό της μετάλλαξης και της φυσικής επιλογής, και είναι πιθανό ότι στις μεγάλες εκτάσεις του σύμπαντος θα έχουν βρεθεί παρόμοιες απαντήσεις.

     Ανεξάρτητα από το αν υπάρχει ή όχι αλλού στο σύμπαν, εμείς είμαστε υπερήφανοι που υπάρχει νοήμων ζωή εδώ στη Γη. Αλλά υπάρχει; Η απάντηση εξαρτάται από την έννοια που αποδίδουμε στη νοημοσύνη. Ως στρατηγική για ανταγωνιστική επιβίωση, η νοημοσύνη του ανθρώπινου είδους υπάρχει: έχει αποδώσει πολλά τα τελευταία χιλιάδες χρόνια. Ωστόσο, το κόστος της αυξάνεται και τώρα απειλεί να υπερκαλύψει τα οφέλη της. Αν συμβεί αυτό, το είδος μας θα μετατραπεί σε ένα πλανητικό παράσιτο που σκοτώνει τον ξενιστή από τον οποίο τρέφεται, ένα είδος καρκίνου που καταστρέφει τη βιόσφαιρα. Και αυτό δύσκολα θα ήταν ευφυές – και θα άξιζε να ονομάζεται sapiens sapiens.

 Απόσπασμα από την 2^η συνάντηση του ΔΩΡΕΑΝ ΖΩΝΤΑΝΟΥ διαδικτυακού σεμιναρίου με τίτλο «Κβαντική Οικονομία στην Αυγή της Ακασικής Εποχής».