ΕΠΙΛΟΓΗ ΚΑΙ ΨΕΥΔΑΙΣΘΗΣΗ

"Το διαισθητικό μυαλό είναι ένα ιερό δώρο και το ορθολογικό μυαλό είναι ένα πιστός υπηρέτης. Έχουμε δημιουργήσει μια κοινωνία που τιμά τον υπηρέτη και έχει ξεχάσει το δώρο».

-       ALBERT EINSTEIN

Θα παραφράσω τον J. Krishnamurti ο οποίος είπε, «Η επιλογή είναι μια ψευδαίσθηση.  Κάνω αυτό; - κάνω εκείνο; - όλο αυτό είναι μπέρδεμα.  Μπορώ να επιλέξω μόνον όταν είμαι μπερδεμένος.  Όταν γνωρίζω ξεκάθαρα, δεν υπάρχει επιλογή».  Πριν τριάντα χρόνια, ο Benjamin Libet έδειξε ότι υπάρχει δραστηριότητα στο υποσυνείδητο χιλιοστά του δευτερολέπτου πριν από μια συνειδητή σκέψη.  Με άλλα λόγια, αυτό που ονομάζουμε συνειδητές σκέψεις μας δίνονται από το υποσυνείδητο.  Πραγματικά, πρόσφατα μάθαμε ότι το υποσυνείδητο, ή ασυνείδητο – εδώ αυτοί οι όροι χρησιμοποιούνται σαν συνώνυμα – παίρνει το 90% των αποφάσεων μας για εμάς.  Στην πραγματικότητα, ένας τεχνικός στο fMRI μπορεί να γνωρίζει τι θα αποφασίσουμε πολλά δευτερόλεπτα πριν εμείς γνωρίζουμε την απόφαση μας, απλά παρακολουθώντας τον εγκέφαλο σε πραγματικό χρόνο.  Το γεγονός αυτό από μόνο του θα έπρεπε να δώσει σε κάθε σκεπτόμενο άτομο τον χρόνο να επανεξετάσει το περιεχόμενο του δικού του νου.

Ποιο Είναι το Πρόβλημα;

Οι άνθρωποι παντού θέλουν να γνωρίζουν πώς να βελτιώσουν την ζωή τους.  Συνήθως πιστεύουν ότι αν είχαν περισσότερα χρήματα, περισσότερη δύναμη, περισσότερη επιτυχία, και καλύτερες σχέσεις, τότε θα ήταν ευτυχισμένοι.  Εξ αιτίας τέτοιων πεποιθήσεων, ο κόσμος είναι γεμάτος από ανθρώπους που είναι επιδιορθωτές.  Υπάρχει ένας γκουρού της κινητοποίησης σε κάθε γωνιά, και δεν υπάρχει έλλειψη ανθρώπων που περιμένουν να διαθέσουν τον χρόνο και τα χρήματα τους μαθαίνοντας «τα μυστικά της επιτυχίας».  Κατά μία έννοια, δεν είμαι διαφορετικός.  Πάντως, μετά από περισσότερα από 30 χρόνια που έχω εργαστεί με εκείνους που είναι σε συναισθηματική δυσφορία, ανθρώπους που ψάχνουν εσωτερική γαλήνη, αθλητές που θέλουν να κερδίσουν χρυσά μετάλλια, αθλητικούς οργανισμούς που προσπαθούν να κερδίσουν πρωταθλήματα, συνηθισμένους ανθρώπους που προσπαθούν να διεκδικήσουν μια θέση σε αυτόν τον κόσμο, και άλλα, έχω μάθει το εξής: το μοντέλο είναι εντελώς λάθος!

Τι είναι λάθος σε περισσότερα χρήματα ή καλύτερες σχέσεις; Τίποτα.  Τι εννοώ τότε όταν λέω ότι το μοντέλο είναι λάθος;  Το μοντέλο είναι ανάποδα, και πρέπει να αναστραφεί – αλλά πριν μπορέσω να εξηγήσω τι εννοώ, είναι αναγκαίο να παρεκκλίνω λίγο.

Μια Αλληλοεξαρτώμενη Κατάσταση Ύπαρξης

Στην αρχή ήταν το Big Bang. Σύμφωνα με τον γνωστό φυσικό Stephen W. Hawking, πριν από τον κόσμο των υποδημάτων και των πλοίων και των σφραγίδων, υπήρχε μόνον μοναδικότητα. Με κάποιον τρόπο η μοναδικότητα διαιρέθηκε, και bang – γεννήθηκαν τα πάντα.  Από κάτι που μπορούμε να σκεφτούμε μόνον σαν υπερ-υπερ-συμπιεσμένο τίποτα – τα πάντα! Για να πούμε το ίδιο με ελαφρά διαφορετικό τρόπο, από το τίποτα προήλθαν όλα τα πράγματα.  Βάσει των ιστοριών της Δημιουργίας των περισσότερων μεγαλύτερων θρησκειών, στην αρχή η Πηγή, ή Δημιουργός, αντανακλάστηκε επάνω στον εαυτό του και τον διαίρεσε, δημιουργώντας τα πάντα. Παρατηρείστε ότι οι λέξεις «μοναδικότητα» και «Δημιουργός» είναι μόνον σημεία αναφοράς για έναν τρόπο θεώρησης.  Το οποίο σημαίνει, αν κάποιος είναι διατεθειμένος να βρει ένα Μεγάλο Οργανωτικό Σχεδιαστή (Grand Organizing Designer = GOD), τότε το ουσιαστικό Δημιουργός που έχει επιλεγεί αυτό δηλώνει. Και αν κάποιος έχει την τάση να αποφεύγει έναν τέτοιον παράγοντα, το ουσιαστικό «μοναδικότητα» αυτό δηλώνει.  Με άλλα λόγια, μόνο μια λέξη χωρίζει αυτές τις αρχικές απόψεις της δημιουργίας.  Όπως και να έχουν τα πράγματα, η άποψη μου είναι ότι από την ίδια πηγή προήλθαν τα πάντα.  Ως εκ τούτου, όλα είναι κατ’ ανάγκη αλληλένδετα και αλληλεξαρτώμενα.  Θα το σχολιάσω αυτό εκτενέστερα αργότερα, αλλά προς το παρόν διαβεβαιώνω (και δεν είμαι ο πρώτος που το κάνει) ότι εσείς, ο γείτονας σας, και τα μόρια και άτομα που αποτελείται το κατοικίδιο σας συμμετέχουν όλα σε μια αλληλεξαρτώμενη κατάσταση ύπαρξης με το σύνολο του σύμπαντος.

Οι Άνθρωποι Κοτόπουλα

Ας χρησιμοποιήσουμε λίγη φαντασία και ας αρχίσουμε από την αρχή.  Παρακαλώ, θεωρήστε για λίγο ότι αντί για άνθρωπος, στην πραγματικότητα είστε ένα κοτόπουλο.  Όχι οποιοδήποτε κοτόπουλο, αλλά ένα ιδιαίτερο, προηγμένο είδος κοτόπουλου. Το είδος σας έχει μια ιστορία μεγάλων στοχαστών.  Έχουν προβληματιστεί με το πρώτο ερώτημα, «Από πού ήλθα;»  Πολλοί φιλόσοφοι έχουν χρησιμοποιήσει την γλώσσα σας για να συγχέουμε τα πάντα: «Τι ήλθε πρώτο; Η κότα ή το αυγό;»  Οι επιστημονικά σκεπτόμενοι καλύτεροι στοχαστές σας επιμένουν ότι το ερώτημα δεν είχε σημασία, δηλώνοντας κατηγορηματικά ότι προήλθατε από την εξέλιξη ενός μόνον κυττάρου που κτίστηκε από μοριακά δομικά στοιχεία, συνεχώς προσαρμοζόμενα στις συνθήκες του φυσικού σας περιβάλλοντος, παρά το γεγονός ότι τα ίδια τα δομικά υλικά που απαιτούνται για την κατασκευή του πρώτου μορίου DNA δεν υπήρχαν – και μόνον DNA μπορεί να δημιουργήσει DNA.  Πολλοί από τους ψυχολόγους σας έχουν προωθήσει την γενική άποψη ότι η βασική ανάγκη σας για επιβίωση, οι μηχανισμοί ώθησης σας – πάλη, φυγή, διατροφή και ζευγάρωμα – αποτελούν την βάση των περισσότερων συμπεριφορών.  Πράγματι, οι μηχανισμοί της επιβίωσης του ισχυρότερου, βασική ώθηση, απαραίτητη για την αναπαραγωγή του είδους σας, εξηγούν τις προηγμένες θεωρίες που καθορίζουν την συμπεριφορά κατά τρόπους με τους οποίους ακόμα και οι ψυχολόγοι διαφωνούν.  Μερικοί από τους μεταφυσικούς σας δασκάλους διακηρύττουν μια θεωρία της ατέλειας και ηλικία της Γης μόνον μερικών χιλιάδων χρόνων, παρά τα συντριπτικά στοιχεία για το αντίθετο.  Σύμφωνα με την θεωρία αυτή, τα κοτόπουλα θα μπορούσαν να είχαν δημιουργηθεί τέλεια, αλλά δεν συνέβη έτσι.  Φτιάχτηκαν για να υποφέρουν, και όσο περισσότερο υπέφεραν και όσο καλύτερα υπέφεραν, τόσο περισσότερο πιθανόν ήταν να σωθούν, ή να πάνε στον παράδεισο των κοτόπουλων.  Τα κοτόπουλα που πίστεψαν σε αυτό το σενάριο εργάστηκαν για να φέρουν και άλλα κοτόπουλα σε αυτήν την πεποίθηση, και είτε το πιστεύετε είτε όχι, πολλά κοτόπουλα πείστηκαν.  Η ζωή είναι χάλια και μετά πεθαίνεις, αλλά όταν πεθάνεις κάτι υπέροχο θα συμβεί αν έχεις επιδείξει την προθυμία να τιμωρηθείς για τον ατελή και ανεπαρκή εαυτό σου – τον εαυτό που ο Δημιουργός δημιούργησε.

Οι κοινωνικοί επιστήμονες σας έχουν ποσοτικοποιήσει την ομαδική συμπεριφορά και παρέχουν στατιστικά συμπεράσματα, ως αποτέλεσμα. Είναι πλέον σε θέση να κάνουν πολλές προβλέψεις σχετικά με τη φύση του κοινωνικού οργανισμού σας, τις συνήθειες ζευγαρώματος, και πολλά άλλα. Εξειδικευμένες ομάδες έχουν ακόμη αναπτύξει διεπιστημονικές θεωρίες, συμπεριλαμβανομένων και εκείνων που έχουν χαρτογραφήσει το μυαλό σας και σας έχουν πληροφορήσει για το πώς είναι φτιαγμένο, πώς επεξεργάζεται την πληροφορία, και ούτω καθεξής. Οι επιστήμες σας είναι πραγματικά εκπληκτικές!!  Γιατί, ακόμη και το DNA του είδους  σας έχει χαρτογραφηθεί. Τέτοιο προηγμένο είδος είστε!

Με όλη αυτήν την πρόοδο, το κοτέτσι σας, ή η μικρή σας κοινωνία, εξακολουθεί να αποτελείται από ομαδικά σπίτια κοτόπουλων με ατομικές φωλιές.  Τώρα ας προσθέσουμε λίγο περαιτέρω φαντασία και ας χρησιμοποιήσουμε μια ιστορία  ώστε να έχετε την πλήρη εικόνα αυτού που προσπαθώ να περιγράψω.  Σε αυτήν την ιστορία θα φανταστείτε ένα πλάσμα που το μεγάλωσαν τα κοτόπουλα.

Το Κοτόπουλο και ο Αετός

Φαίνεται ότι ένα θηλυκό αετόπουλο έπεσε από την φωλιά σε πολύ νεαρή ηλικία.  Περιπλανήθηκε μέχρι που έπεσε πάνω σε ένα κοτέτσι, όπου μια μεγαλύτερη κότα την υιοθέτησε και την μεγάλωσε.  Τα κοτόπουλα δίδαξαν τον αετό τις συνήθειες των κοτόπουλων.  Έμαθε να σκάβει τρύπες και να χώνεται μέσα για να μένει στην δροσιά.  Έμαθε να σκάβει με τα νύχια της και σύντομα κέρδισε την εκτίμηση για την ικανότητα της να σκάβει βαθιά στη γη.  Έμαθε πολλά πράγματα από τα κοτόπουλα, και παρά το μέγεθος της πολλά την αγάπησαν.  Ήταν ασφαλής μέσα στο κοτέτσι της περιτριγυρισμένη από τους φίλους της και την θετή μητέρα της.  Παρ’ όλα αυτά, μερικές φορές αισθανόταν «έξω από τα νερά της», άβολα με τρόπους που δεν μπορούσε να εξηγήσει, ανεκπλήρωτη και αφύσικη.  Οι φίλοι της την διαβεβαίωναν.  Της έλεγαν πράγματα όπως, «Άλλα κοτόπουλα δεν γεννούν πάντα πολλά αυγά» και «Μερικές κότες κάνουν λίγο μόνον θόρυβο όταν γεννούν ένα αυγό».  Άνοιγε την καρδιά της στους πιο κοντινούς φίλους της, και οι περισσότεροι την καθησύχαζαν ότι έτσι ήταν η ζωή και ότι θα προσαρμόζονταν με τον καιρό.  Απλά χρειαζόταν να προσπαθήσει περισσότερο.  Στο κάτω-κάτω, η βιολογική της μητέρα την είχε εγκαταλείψει.  Αυτό ήταν παρηγορητικό, γιατί δεν ήταν δικό της λάθος – η μητέρα της ήταν υπεύθυνη.  Εν αντιθέσει με τον Γλάρο Jonathan Livingston, δεν υπήρχε μεγάλος Γλάρος να την διδάξει κάτι διαφορετικό.  Έτσι, οι δυνατότητες της, οι πιθανότητες της στην ζωή, έμεναν τελείως άγνωστες μέχρι που μια μέρα ένας αρσενικός αετός που πετούσε από πάνω την εντόπισε να σκάβει μέσα στο κοτέτσι.

Τέτοια ωραία αετίνα, σκέφτηκε, καθώς κατέβαινε για να μιλήσει μαζί της, αλλά ένα από τα κοτόπουλα πρόλαβαν να δουν την σκιά του και ειδοποίησαν τα άλλα.  Ο θηλυκός αετός, που την έλεγαν Νίνα, έτρεξε γρήγορα με τα κοτόπουλα στο κοτέτσι, όπου κρύφτηκαν για το υπόλοιπο της βραδιάς.  Ο αρσενικός αετός ήταν μπερδεμένος αλλά αποφασισμένος.

Πέρασαν μέρες πριν να έχει και δεύτερη ευκαιρία.  Τινάχτηκε από τον ουρανό με τον ήλιο στο πρόσωπο του έτσι ώστε να μην κάνει σκιά, μπήκε στον δρόμο της Νίνας σχεδόν πριν κανείς μέσα στην αυλή να αντιληφθεί ότι πλησίαζε.  Τα κοτόπουλα κρύφτηκαν στο κοτέτσι – και κανένα δεν τόλμησε να βγει έξω ούτε καν να δει τι μπορούσε να συνέβαινε στην Νίνα.

Παγιδευμένη από τον αρσενικό αετό, η Νίνα έσκυψε κάτω από φόβο, παραλυμένη σχεδόν από την προσμονή.

«Γιατί βρίσκεσαι εδώ;» την ρώτησε εκείνος.

Ανίκανη να απαντήσει, η Νίνα το μόνο που μπόρεσε να κάνει είναι να κοιτάξει κάτω τρέμοντας.

«Τι κάνεις εδώ;» συνέχισε. «Δεν έχω δει ποτέ αετό που να ζει με κοτόπουλα, αν και έχω ακούσει ότι τέτοια πράγματα συμβαίνουν.  Έχεις χάσει το μυαλό σου, κορίτσι;»

Η Νίνα σήκωσε τα μάτια.  Ξαφνικά είχε μιαν ιδέα, γιατί ήταν ένα έξυπνο κοτόπουλο.   

«Με αποκάλεσες αετό;» ρώτησε μειλίχια. 

«Φυσικά! Είσαι αετός.  Δεν έχει δει τον εαυτό σου; Δεν έχεις νοιώσει την ανάγκη να απλώσεις τα φτερά σου και να πετάξεις; Δεν έχεις νοιώσει ότι δεν ανήκεις εδώ με αυτά τα κοτόπουλα;  Νομίζεις ότι αυτά τα νύχια είναι φτιαγμένα για να σκάβουν την γη; Σε παρακολουθώ για μέρες τώρα.  Κάνεις τα πάντα που κάνουν τα κοτόπουλα.  Γιατί;»

Η Νίνα τον κοίταξε στα μάτια.  Ήταν μεγάλα και καστανά.  Οι κόρες ήταν βαθιές μαύρες και σχεδόν γέμιζαν ολόκληρο το μάτι.  Κοίταζε σαν να μπορούσε να βλέπει για πάντα.  «Με παρακολουθείς;» ρώτησε.

«Ναι.  Σε παρακολουθώ, αλλά δεν καταλαβαίνω.  Είσαι ικανή για τόσα πολλά.  Θα μπορούσα να σου διηγούμαι επί μέρες ιστορίες για περιπέτειες και πράγματα που έχουν γεμίσει τη ζωή μου – και που θα μπορούσαν να γεμίσουν και την δική σου.   

Έχεις φτιαχτεί με απεριόριστες δυνατότητες – απλά δεν ανήκεις σε αυτήν την αυλή.  Είσαι ένας όμορφος και δυνατός αετός.  Δεν μπορείς να το δεις αυτό;»

Η Νίνα ένοιωθε πιο δυνατή τώρα.  Κάτι συνέβαινε με αυτόν τον αετό.  «Πρέπει να έχει κάποιο σύμπλεγμα», σκέφτηκε.  Φαντάσου ότι της έλεγε ότι μπορεί να πετάξει.  Η Νίνα είπε, «Είμαι, λοιπόν, αετός και μπορώ να πετάξω ψηλά και να κάνω πράγματα που μπορείς να μου δείξεις που δεν έχω ξανακάνει; Έτσι είναι;»

«Είναι μέσα σου, κορίτσι.  Ακολούθησε τα συναισθήματα σου.  Να είσαι φυσική.  Δεν είσαι κοτόπουλο. Σου το υπόσχομαι».

Η Νίνα συνέχισε: «Έτσι λοιπόν, αφού είμαι αετός, δεν πρόκειται να με πειράξεις».

«Φυσικά όχι – τι ανοησίες είναι αυτές;»

«Τότε, λοιπόν», πρόσθεσε με αυτοπεποίθηση η Νίνα, «δείξε μου.  Πήγαινε στην άκρη για να μπορώ να φύγω αν το θελήσω».

Με αυτό, ο αρσενικός αετός τραβήχτηκε από τον δρόμο της Νίνας.  Αυτή άρπαξε την ευκαιρία και έβαλε το σχέδιο της σε εφαρμογή, τρέχοντας κατ’ ευθείαν στο κοτέτσι.   

Μόλις μπήκε μέσα είπε στα κοτόπουλα πως είχε ξεγελάσει αυτόν τον ηλίθιο γέρο αετό.  Εκείνα γελάσανε και την αντάμειψαν με την κοτοπουλίσια εκτίμηση τους.   

«Είσαι ένα τόσο καλό, έξυπνο κοτόπουλο, Νίνα!»

Ακόμα και η γριά κότα της μίλησε όμορφα.  «Είμαι υπερήφανη για σένα, Νίνα – σίγουρα ξεγέλασες εκείνον τον αετό».

Καταλαβαίνετε το ηθικό δίδαγμα της ιστορίας;  Οι περισσότεροι άνθρωποι έχουν κοινωνικοποιηθεί με τρόπο ώστε να αποδέχονται και να πιστεύουν ορισμένα πράγματα που, κατά πάσα πιθανότητα, προδίδουν τις πραγματικές δυνατότητες τους. 

Όπως τα κοτόπουλα στο κοτέτσι, έχουμε αποτυπωθεί – ο όρος  χρησιμοποιείται από τους συμπεριφοριστικούς επιστήμονες για την διαδικασία κατά την οποία τα ζώα επιδιώκουν να γίνουν αποδεκτά μιμούμενα τους συνομηλίκους τους.  Ένας αετός που έχει μεγαλώσει μέσα σε ένα κοτέτσι θα συμπεριφέρεται σαν κοτόπουλο, για παράδειγμα.  Το πρώτο μάθημα που προσφέρει αυτή η ιστορία μας οδηγεί στην εξής ερώτηση:

Πόσες κοτοπουλίσιες πεποιθήσεις σας περιορίζουν και σας αποξενώνουν από τις δυνατότητες σας;

Ο R.D. Laing έγραψε περισσότερο από 30 χρόνια πριν στο βιβλίο του «The Politics of Experience” (= Η Πολιτική της Εμπειρίας): «Η κατάσταση της αποξένωσης, του να είναι κάποιος κοιμισμένος, να είναι αναίσθητος, να είναι έξω από το μυαλό του, είναι η κατάσταση του φυσιολογικού ανθρώπου».  Ο Alan Watts, στο βιβλίο του «Psychotherapy East and West» (= Η Ψυχοθεραπεία στην Ανατολή και στη Δύση), ανέφερε ένα απόσπασμα από έναν λόγο που ο  Carl Jung έδωσε σε μια ομάδα ιερωμένων το 1938: «Το ότι δίνω τροφή σε έναν ζητιάνο, συγχωρώ μια προσβολή, ότι αγαπώ τον εχθρό μου στο όνομα του Χριστού – όλα αυτά είναι χωρίς αμφιβολία μεγάλες αρετές.  Αυτό που κάνω σε αυτό που είναι χαμηλότερα των αδελφών μου, αυτό το κάνω στον Χριστό.  Αλλά τι γίνεται αν ανακάλυπτα ότι ο χαμηλότερα εβρισκόμενος μεταξύ όλων αυτών, ο φτωχότερος όλων των ζητιάνων, ο πιο θρασύς από όλους τους παραβάτες, ο ίδιος ο εχθρός – ότι αυτά βρίσκονται μέσα μου, και ότι εγώ ο ίδιος χρειάζομαι την ελεημοσύνη της δικής μου καλοσύνης – ότι εγώ ο ίδιος είμαι ο εχθρός που πρέπει να αγαπηθεί – τι γίνεται τότε;»

Ας φανταστούμε ότι η ανθρώπινη κατάσταση έχει προγραμματιστεί με αρνητικές προσδοκίες.  Όπως οι ψήλοι σε ένα τσίρκο ψή

λων, έχουμε ανατραφεί να πιστεύουμε ότι κάποια αόρατη δύναμη καθορίζει ποιοι είμαστε, πόσο ψηλά μπορούμε να πετάξουμε, τις βασικές παραμέτρους του προσδόκιμου της ζωής  και της υγείας μας, και άλλα – περιορισμοί που οι ίδιοι έχουμε επιβάλει και για τους οποίους είμαστε τελείως ανίδεοι, όρια που τιμούμε παρά την έλλειψη της πραγματικότητας τους και το γεγονός ότι οι μεγάλοι δάσκαλοι, οι ιδιοφυίες, και οι ήρωες μας, όλοι μας έχουν πει να τα αγνοούμε. Αλλά, όπως και ο θηλυκός αετός μας, πιστεύουμε ότι γνωρίζουμε καλύτερα, ή απλά δεν γνωρίζουμε πώς να διαπεράσουμε αυτούς τους περιορισμούς. 

(Απόσπασμα από το βιβλίο του Eldon Taylor, “Choices and Illusions: How Did I Get Where I Am, and How Do I Get Where I Want to Be?”)