ΤΙ ΑΝ Η ΗΛΙΚΙΑ ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΤΙΠΟΤΑ ΑΛΛΟ ΑΠΟ ΤΡΟΠΟΣ ΣΚΕΨΗΣ;

Μια μέρα το φθινόπωρο του 1981, οκτώ άνδρες στα 70 τους βγήκα από ένα φορτηγό μπροστά από ένα πρώην μοναστήρι στο New Hampshire. Προχωρούσαν παραπατώντας, μερικοί από αυτούς σκυφτοί από τα αρθρητικά, κάνα δύο με μπαστούνια. Στη συνέχεια πέρασαν μέσα από την πόρτα και να μπουν σε μια μηχανή του χρόνου. Ο Perry Como ακουγόταν να τραγουδά μέσα από ένα παλιό ραδιόφωνο. Ο Ed Sullivan καλωσόρισε τους επισκέπτες μέσα από μια μαυρόασπρη τηλεόραση. Τα πάντα μέσα - συμπεριλαμβανομένων των βιβλίων στα ράφια και των περιοδικών που βρίσκονταν γύρω - είχαν σχεδιαστεί για να αναπαραστήσουν την εποχή του 1959. Αυτό θα ήταν το σπίτι των ανδρών για πέντε ημέρες, καθώς συμμετείχαν σε ένα ριζοσπαστικό πείραμα, που είχε επινοήσει μια νεαρή ψυχολόγος με το όνομα Ellen Langer.

Τα υποκείμενα ήταν καλά στην υγεία τους, αλλά και η ηλικία είχε αφήσει τα σημάδια της. «Αυτό ήταν πριν τα 75 γίνουν το νέο 55», λέει η Langer, η οποία είναι 67 και η μακροβιότερη καθηγήτρια ψυχολογίας στο Χάρβαρντ. Πριν από την άφιξή τους, οι άνδρες είχαν αξιολογηθεί με μετρήσεις σε τομείς όπως η επιδεξιότητα, η δύναμη της λαβής, η ευελιξία, η ακοή και η όραση, η μνήμη και η γνωσιακή λειτουργία - ίσως τα πιο κοντινά πράγματα που οι γεροντολόγοι της εποχής θα μπορούσαν να μετρήσουν με ελέγξιμους βιοδείκτες της ηλικίας. Η Langer προέβλεψε ότι οι αριθμοί θα ήταν αρκετά διαφορετικοί μετά από πέντε ημέρες, όταν τα υποκείμενα θα έβγαιναν από κάτι που επρόκειτο να είναι μια αρκετά έντονη ψυχολογική παρέμβαση.

Η Langer είχε ήδη αναλάβει κάνα δυο μελέτες που αφορούσαν ηλικιωμένους ασθενείς. Σε μία, ανακάλυψε ότι οι τρόφιμοι γηροκομείου που είχαν εκτεθεί σε πρώτα στάδια απώλειας της μνήμης ήταν σε θέση να τα καταφέρουν καλύτερα σε τεστ μνήμης όταν τους παρέχονταν κίνητρα για να θυμούνται - που δείχνει ότι σε πολλές περιπτώσεις, η αδιαφορία θεωρούνταν λανθασμένα ως υποβάθμιση του εγκεφάλου. Σε μία άλλη, που τώρα θεωρείται κλασική στην κοινωνική ψυχολογία, η Langer έδωσε φυτά εσωτερικού χώρου σε δύο ομάδες τροφίμων γηροκομείου. Στη μια ομάδα είπε ότι ήταν υπεύθυνοι στο να διατηρήσουν τα φυτά ζωντανά και ότι θα μπορούσαν επίσης να κάνουν επιλογές σχετικά με το πρόγραμμά τους κατά τη διάρκεια της ημέρας. Στην άλλη ομάδα είπε ότι το προσωπικό θα φρόντιζε για τα φυτά, και ότι δεν τους δίνονταν καμία επιλογή στο πρόγραμμά τους. Δεκαοκτώ μήνες αργότερα, διπλός αριθμός από τα υποκείμενα στην ομάδα με την φροντίδα των φυτών και την λήψη των αποφάσεων ήταν ακόμη εν ζωή από ό, τι στην ομάδα ελέγχου.

Για την Langer, αυτό αποτελούσε απόδειξη ότι το βιοϊατρικό μοντέλο της εποχής - ότι το μυαλό και το σώμα είναι ξεχωριστά - ήταν λαθεμένο. Η πεποίθηση ήταν ότι «ο μόνος τρόπος για να αρρωστήσεις είναι μέσω της εισαγωγής ενός παθογόνου, και ο μόνος τρόπος για να γίνεις καλά είναι να απαλλαγείς από αυτό», είπε, όταν συναντηθήκαμε στο γραφείο της στο Cambridge, το Δεκέμβριο. Θεωρούσε ότι αυτό που οι άνθρωποι χρειάζονται για να θεραπεύσουν τον εαυτό τους ήταν ένα ψυχολογικό «κίνητρο» - κάτι που θα έδινε το έναυσμα στο σώμα να λάβει διορθωτικά μέτρα, από μόνο του. Η συγκέντρωση των ηλικιωμένων ανδρών στο New Hampshire, για αυτό στο οποίο θα αναφέρονταν αργότερα ως προς τα πίσω στο χρόνο μελέτη, θα ήταν ένας τρόπος για να δοκιμάσει αυτό το σκεπτικό.

Στους άνδρες στην πειραματική ομάδα ειπώθηκε όχι απλώς να θυμηθούν αυτήν την παλιότερη εποχή, αλλά να μείνουν σε αυτή - να «κάνουν μια ψυχολογική προσπάθεια να είναι το άτομο που ήταν πριν από 22 χρόνια», μου είπε. «Έχουμε βάσιμους λόγους να πιστεύουμε ότι αν είστε επιτυχείς σε αυτό», η Langer είπε στους άνδρες, «θα αισθάνεστε όπως αισθανόσαστε το 1959».  Από τη στιγμή που πέρασαν τις πόρτες, τους συμπεριφέρονταν σαν να ήταν νεότεροι. Στους άνδρες είπαν ότι θα πρέπει να μεταφέρουν τα πράγματα τους επάνω οι ίδιοι, ακόμη και αν έπρεπε να μεταφέρουν ένα πουκάμισο κάθε φορά.

Κάθε μέρα, καθώς συζητούσαν για τα αθλητικά (Johnny Unitas και Wilt Chamberlain) ή τα «τρέχοντα» γεγονότα (τη πρώτη εκτόξευση δορυφόρου των ΗΠΑ) ή ανέλυαν την ταινία που είχαν μόλις παρακολουθήσει  («Ανατομία Ενός Εγκλήματος» με τον Jimmy Stewart), μιλούσαν για αυτά τα επιτεύγματα και τα γεγονότα στα τέλη της δεκαετίας του '50 σε χρόνο ενεστώτα – μία από τις κύριες στρατηγικές κινητοποίησης της Langer. Τίποτα – ούτε καθρέφτες, ούτε μοντέρνα ρούχα, ούτε φωτογραφίες εκτός από πορτρέτα του πολύ νεότερου εαυτού τους - χάλασε την ψευδαίσθηση ότι είχαν ξεφορτωθεί 22 χρόνια.

Στο τέλος της παραμονής τους, οι άνδρες μετρήθηκαν ξανά. Σε αρκετές μετρήσεις, ξεπερνούσαν μια ομάδα ελέγχου που ήρθε νωρίτερα στο μοναστήρι, αλλά δεν φαντάστηκαν τους εαυτούς τους στο πετσί των νεότερων εαυτών τους, αν και είχαν ενθαρρυνθεί να θυμηθούν. Ήταν περισσότερο εύκαμπτοι, έδειξαν μεγαλύτερη επιδεξιότητα και κάθονταν ψηλότεροι - όπως ακριβώς η Langer είχε προβλέψει. Ίσως το πιο απίθανο, η όρασή τους βελτιώθηκε. Ανεξάρτητοι κριτές είπαν ότι φαίνονταν νεότεροι. Τα πειραματικά υποκείμενα, μου είπε η Langer, είχαν «γυρίσει το νου τους σε προγενέστερο χρόνο», και τα σώματά τους ακολούθησαν στη βόλτα.

Τα αποτελέσματα ήταν σχεδόν υπερβολικά καλά. Εξουδετέρωσαν την πεποίθηση. «Ακουγόταν σαν την Λούρδη», δήλωσε η Langer. Αν και η ίδια και οι μαθητές της θα έγραφαν το πείραμα για ένα κεφάλαιο σε ένα βιβλίο για το Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης με τίτλο «Ανώτερα Στάδια της Ανθρώπινης Εξέλιξης»,  παρέλειψαν πολλές δελεαστικές λεπτομέρειες - όπως ο αυθόρμητος ποδοσφαιρικός αγώνας  που ξέσπασε μεταξύ των μέχρι τρεμάμενων ηλικιωμένων που περίμεναν το λεωφορείο να επιστρέψουν πίσω στο Cambridge. Και η Langer ποτέ δεν το έστειλε στα επιστημονικά περιοδικά. Είχε την υποψία ότι θα απορρίπτονταν.

   

Στην τελική, ήταν μια μικρού δείγματος μελέτη, η οποία διεξήχθη σε διάστημα μόλις πέντε ημερών, με πολλούς δυνητικά συγχυτικούς παράγοντες στο σχεδιασμό. (Ίσως η υπερβολική καινοτομία του συνόλου της εγκατάστασης ή η επιθυμία να προσπαθήσουν ακόμη πιο πολύ να ευχαριστήσουν τους μελετητές να εξηγούσαν μέρος από τη μεγάλη βελτίωση.) Αλλά το πιο θεμελιώδες, η αντισυμβατικότητα της μελέτης έκανε την Langer διστακτική να την κάνη γνωστή. «Ήταν απλά πάρα πολύ διαφορετικό από οτιδήποτε γίνονταν στον χώρο, όπως εγώ το αντιλαμβανόμουν», είπε. «Θα πρέπει να κατανοήσετε, ότι οι άνθρωποι δεν μιλούσαμε για την ιατρική νου-σώματος», είπε.

Η Langer δεν προσπάθησε να επαναλάβει τη μελέτη - κυρίως επειδή ήταν τόσο περίπλοκη και δαπανηρή. Κάθε φορά που σκέφτονταν να προσπαθήσει ξανά, η ίδια σταματούσε τον εαυτό της. Στη συνέχεια, το 2010, το BBC μετέδωσε μια ψυχαγωγική εκπομπή, στην οποία η Langer παρευρίσκονταν ως σύμβουλος, με το όνομα «The Young Ones» (= Οι Νέοι), με έξι ηλικιωμένους πρώην διασημότητες σαν πειραματόζωα.

Του Bruce Grierson

(Απόσπασμα από το βιβλίο του Dr Joe Dispenza, “You Are the Placebo”)